Autorka: Maša Stojiljković
Pored pisca Bore Stankovića, koji se svrstava u srpske realiste i jednog od začetnika moderne srpske književnosti, prva asocijacija na Vranje je rečenica „U Vranje nema laganje”, čiji autor nije poznat.
Vranje je najjužniji grad Srbije i, ako se vodimo onim „što južnije – to tužnijeˮ, Vranje bi bilo „najtužniji” grad u našoj zemlji. Međutim, Vranje je sve suprotno od toga. Grad koji ima dušu, koji ima dobru hranu, još bolju muziku i grad u kome se svi znaju.
Foto: Ana Cvetković
Ovaj grad smešten je u Vranjskoj kotlini, ispod planine Pljačkovice. Pod osmanskom vlašću, u odnosu na ostale srpske gradove, ostao je najduže – od 1455, pa sve do 1878. godine. S obzirom na to da period od skoro 450 godina nije zanemarljiv, danas u vranjskoj arhitekturi, gastronomiji i nekim običajima pronalazimo tragove orijenta. Takođe, uske ulice, sokaci, visoke drvene kapije, ostali su u Vranju kao večni trag dugogodišnjeg ropstva.
Foto: Ana Cvetković
U zgradi selamluka Pašinog konaka danas je zgrada Narodnog muzeja, dok je haremluk, u kome su boravile pašine žene, zatvoren za javnost. Obe zgrade podignute su 1765. godine. U tipično orijentalnom stilu, Turci su tokom svog boravka u Vranju izgradili i hamam, koji su koristili samo za svoje potrebe.
Most ljubavi ili Beli most, kako ga Vranjanci najčešće zovu, ostao je simbol ljubavi između Ajše, ćerke turskog bega, i Stojana, siromašnog srpskog pastira. Mlada Turkinja zaljubila se u pastira koga je svakog dana posmatrala sa terase svoje sobe.
Kada se po gradu počelo pričati o njihovoj ljubavi, Ajšin otac, Selim-beg, naredio je da ubiju Stojana. Nakon toga, Ajša je sebioduzela život. Selim-beg je posle tragičnog gubitka ćerke izgradio most na kome stoji ploča gde na turskom piše: „Proklet neka je onaj ko rastavi što ljubav sastaviˮ.
Ovaj najjužniji grad u Srbiji, prema rečima Tome Vlajinca, ima mnogo ritma! Bogati smo muzikom, jer pre svega imamo dobar sluh, a onda imamo i muziku od koje se lako pada u sevdah.
Staniša Stošić proslavio je vranjsku gradsku pesmu i predstavio ju je van granica Vranja. Vranjske pesme temelje se na istinitim događajima, ljubavima, prijateljstvima, svakodnevnim dešavanjima koja su se odigrala u nekadašnjoj varošici.
Vranjski melos oslikava se i u delima Bore Stankovića – poput „Koštane” ili „Nečiste krvi”. Borina rodna kuća danas predstavlja muzej-kuću, a ulica je nazvana po njegovoj baki – baba Zlati, koja ga je odgajila. Ova ulica je i dalje prekrivena kaldrmom.
Premda je Bora veći deo svog života proveo u Beogradu, u svojim delima je pisao o Vranju, mentalitetu ljudi, događajima, starim uglednim gradskim porodicama i njihovom odnosu prema siromašnima.
Foto: Ana Cvetković
Iako Vranje ne može da se pohvali velikom rekom koja protiče kroz njega i kejom kojim bi moglo da se prošeta; iako je to grad koji nema bogat kulturni život, koji nema veliki izbor mesta za izlazak, Vranje je grad koji ima dušu! U Vranju može uvek lepo da se pojede i popije, ali i proveseli. Ušuškan u svoje uske i tesne ulice i sokake, grad Vranje simbolizuje našu kulturu i naš mentalitet.
Vranje je kao grad položio najbitniji ispit. Ispit humanosti. Jedan grad od šezdesetak hiljada ljudi uspeo da je pokrene celu zemlju i sakupi dva miliona evra za jednog malog borbenog Vranjanca. Od tada taj narod uspeo je još nekoliko puta da pomogne svojim sugrađanima kojima je pomoć bila preko potrebna.
Ako se nekada nađete u ovoj čaršiji, prošetajte se, lepo osmotrite ljude, oslušnite taj čuveni vranjski dijalekat – jer je Vranje jedan mali grad velikog srca!
