Od 2008. godine pa sve do danas, Marvelovi filmovi o superherojima obaraju rekorde popularnosti i suvereno vladaju na godišnjim listama najprofitabilnijih filmova. Sada kada je završena i treća faza sage „Infinity Stones”, vreme je da se osvrnemo na ovaj globalni fenomen − kako je sve počelo, kako je tekao razvoj ovih filmova, i šta nas očekuje u budućnosti?
Piše: Aleksandar Đurić
Kako bismo adekvatno predstavili okolnosti pod kojima je nastala „superherojska manija”, moraćemo da se vratimo par decenija unazad, konkretno u 1998. godinu. U to vreme, čelnici najvećih filmskih studija smatrali su da filmske adaptacije stripova o superherojima nemaju mnogo potencijala da privuku gledaoce u bioskope i da nema ni govora o nekom značajnijem profitu koji bi takvi filmovi mogli da ostvare.
Iza čuvene kompanije Marvel Comics u tom trenutku bile su samo neslavne, brzo zaboravljene i većinom jeftine adaptacije stripova „Howard the Duck”, „The Punisher” i „Captain America”, kao i jedan nikada objavljeni film po stripu „Fantastic Four”. U takvoj, nepovoljnoj klimi, 1998. godine pušten je u bioskope ozbiljno zamišljen i realizovan film o Marvelovom junaku Bladeu, polučoveku, poluvampiru, koji štiti ljudsku rasu od vampirske pretnje koja vreba iz senke. Sa zaradom od skoro 90 miliona dolara od prodatih bioskopskih ulaznica, Blade je postao prvi fimski hit sa nekim Marvelovim superherojem i utro je put daljem razvoju ovog (pod)žanra.
Ubrzo su usledili i drugi, još uspešniji filmovi sa Marvelovim superherojima, u vidu naslova iz serijala X-Men i Spider-Man. Ipak, iako su svi ovi filmovi ostvarili odličan uspeh na bioskopskim blagajnama, Marvelov deo zarade bio je praktično neznatan − svega 62 miliona dolara!
Na žalost zaposlenih u Marvelu, ova kompanija je prethodno prodala prava na korišćenje lika i dela ovih junaka drugim kompanijama, koje su u svoj džep stavile najveći deo prihoda. Shvativši da publika i te kako želi da gleda nove filmove sa superherojima, revitalizovani čelnici Marvela odlučili su da započnu proizvodnju samostalno finansiranih filmova o svojim junacima, nad kojima će imati potpunu kreativnu kontrolu. Tako se 2008. godine u bioskopima pojavio prvi hit Marvelove filmske divizije − Iron Man, sa Robertom Daunijem Džuniorom u glavnoj ulozi.
Već sa ovim prvim ostvarenjem postavljeni su određeni postulati kojih se čelnici Marvela i dan-danas pridržavaju. Kombinacija humora, akcije, melodrame i harizmatičnih glumaca i glumica recept je koji već 11 godina čelnicima Marvela donosi ogroman profit. Pored toga, koncept jedne „filmske serije”, sa detaljima meta-priče koja se provlači kroz samostalne filmove ovih junaka i kulminira u zajedničkim Avengers izdanjima, bio je prisutan od samog početka.
Tako je već prvi Iron Man suptilno uveo u priču organizaciju S.H.I.E.L.D. i njenog predstavnika Nika Fjurija (Semjuel L. Džekson), koji će kasnije okupiti sve do tada poznate superheroje u jedan, najmoćniji tim u svim galaksijama i dimenzijama − the Avengers. Ono što je interesantno je da u skoro svim Marvelovom filmovima postoje takve scene i detalji koji produbljuju meta-priču, ali bez kojih bi ti filmovi mogli sasvim nesmetano da funkcionišu, čime se oni odmiču od tradicionalnog filma i postaju epizode svojevrsne megaserije.
Naravno, to ne znači da oni ne mogu da stoje i samostalno, kao zaokružene celine sa glavom i repom, ali svakako da često postoje delovi koji bi u kontekstu jednog-jedinog filma bili viđeni kao višak i za koje je bilo očigledno da će se dalje razrađivati kroz buduće naslove iz ovog univerzuma. Pored toga, čest je slučaj da se mnogi likovi provlače kroz razne filmove, i to ne samo kroz ostvarenja iz serijala o jednom heroju.
Elem, od 2008. pa do 2011. Godine, uglavnom sa velikim uspehom, uvođeni su superheroji koji će 2012. godine, u filmu The Avengers, prvi put udružiti snage kako bi spasili čovečanstvo. U pitanju su Iron Man, Hulk, Thor i, konačno, Captain America. Iako su filmovi sa ovim junacima stalno delili konzistentne elemente, bili namenjeni publici svih uzrasta i gledaocima predstavljali svetonazor od kojeg Marvel ne odstupa, oni su ipak imali drugačije reditelje i baratali su estetikom koja se menjala u zavisnosti od junaka, što je pristup kojeg se Marvel još uvek pridržava.
Tako su filmovi o, isprva sebičnom, plejboju Toniju Starku, tehno-geniju koji proizvodi čudo tehnologije, odelo-protezu koja ga čini Iron Manom, bili akcione komedije sa naglaskom na verbalnim bravurama Roberta Daunija Džuniora. The Incredible Hulk, sa Edvardom Nortonom u glavnoj ulozi, bio je urađen po modelu uzbudljivog akcionog trilera i u ovaj univerzum uveo je lik Hulka/Brusa Benera, genijalnog naučnika koji se, kada pobesni, pretvara u ogromno, gnevno zeleno biće.
Prva dva filma sa arogantnim Thorom, princom Devet Kraljevstva, a u tumačenju Krisa Hemsvorta, mešali su elemente space opere, komedije i nordijske mitologije. Na kraju, tu je i njhov de facto vođa, plemeniti Stiv Rodžers/Kapetan Amerika (glumi ga Kris Evans), čiji je prvi film ponosno potencirao svoje petparačko-propagandne korene u priči o borbi sa zlim nacistima tokom Drugog svetskog rata, i posledičnom zaleđivanju koje Capa održava u životu do odmrzavanja u sadašnjosti, na kraju prvog filma u njegovom serijalu.
Ovoj osnovi Avengersa pridružili su se 2012. godine agenti S.H.I.E.L.D.-a Black Widow (Skarlet Johanson) i Hawkeye (Džeremi Rener). Bivša ruska agentkinja koja koristi impresivne borilačke veštine i još impresivnije femme fatale tehnike, vešti strelac sa okom sokolovim, te superšpijun Nik Fjuri zaokružili su originalnu filmsku postavku Avengersa. Osobine i ličnosti superheroja iz njihovih samostalnih filmova zadržani su i u Avengersima i svako je dobio odgovarajuću ulogu u timu, sa dinamikom među likovima koja je vrlo dobro funkcionisala.
Jedino krupno odstupanje ogledalo se u izostanku Edvarda Nortona, tako da je od tada pa nadalje Hulka tumačio glumac Mark Rafalo. Obe strane imaju svoju verziju priče o tome zašto je došlo do promene glumca, međutim, kao najlogičnije nameće se objašnjenje da se Ed Norton jednostavno ne bi dobro uklopio u tim i da bi doneo preveliki „star-power” (više nije nužno i bolje). Stoga, jasno je zašto Hulk u tumačenju Marka Rafaloa nikada nije dobio nijedan samostalni film i zašto je, kako su godine prolazile, sve više i više preuzimao funkciju comic relief lika.
Od te 2012. godine više nije bilo sumnje da su Marvelovi filmovi o superherojima, malo je reći, ozbiljna sila koja gotovo rutinski dominira na filmskim blagajnama. Sa preko bilion i po zarađenih dolara samo od prodaje bioskopskih karata, The Avengers je postao treći najprofitabilniji film svih vremena, a publika je u toj meri bila oduševljena filmom da je on neko vreme bio prvi vrhu najbolje ocenjenih filmova na popularnom sajtu IMDB (što je trend koji se nastavio i sa narednim Avengers izdanjima). Krajnje jednostavna, ali vešto realizovana priča o borbi Avengersa sa Thorovim perfidnim bratom Lokijem i armijom vanzemaljske rase Chitauri koju Loki pušta na bespomoćne Zemljane, zacementirala je status koji Marvelov filmski ogranak i dalje uživa.
Agresivna marketinška kampanja, pitkost priče, brojni fanovi, kako stripskih izvornika, tako i samostalnih filmova o članovima Avengersa, mnoštvo harizmatičnih (i dobrih) glumaca na jednom mestu i, na kraju i možda najbitnije, neosporni nivo kvaliteta koji je Marvel sebi zacrtao i ispod kojeg se retko spuštao − sve su to faktori koji su uticali na stvaranje ovog popkulturnog fenomena.
Priča o Marvelovom filmskom univerzumu nastavila se u sličnom stilu i u godinama koje su usledile. Pojava The Avengersa označila je kraj prve faze ovog univerzuma, a drugu i treću fazu činili su kako stilski neiznenađujući nastavci već postojećih serijala, tako i filmovi koji su uvodili nove junake i pokazivali veću smelost čelnika Marvela da eksperimentišu sa drugačijim pristupima.
Konkretno, Guardians of the Galaxy (2014), film o grupi intergalaktičkih antiheroja koje predvodi svemirski kauboj Piter Kvil aka Star-Lord (tumači ga Kris Pret), krasio je anarhični pristup koji se nije pridržavao konvencija filmova o superherojima. Slično tome, treći deo serijala o Thorovim avanturama, sa podnaslovom Ragnarok (2017), iz korena je izmenio stil ovog serijala. Unoseći mnogo više humora i umanjujući količinu melodrame, tvorci trećeg Thora sačinili su raspojasanu avanturu na šljaštećoj planeti Sakaar, koja gotovo da je parodirala prethodne filmove o Thorovim dogodovštinama.
U ovom smislu, treba pomenuti i (za sada) dvodelni serijal o novom junaku Ant-Manu (2015; 2018), bivšem lopovu koji zahvaljujući posebnom odelu može da se smanji do veličine mrava, ali i da time dobije nadljudsku snagu. Ant-Mana tumači poznati komičar Pol Rad, što dovoljno govori o smeru u kojem su pošli filmovi sa ovim herojem.
Drugi film sa Kapetanom Amerikom kao glavnim junakom, Captain America: The Winter Soldier (2014), istovremeno je odveo ovaj serijal u pravcu špijunskog trilera i uneo neke bitne promene u univerzum Marvelovih filmova. Naime, ispostavilo se da se pretnja u vidu opake organizacije Hydra, poznate iz prvog filma o Capu, infiltirala u srž agencije S.H.I.E.L.D., koja zbog toga na kraju Winter Soldiera biva rasformirana. Već nakon ovog filma, podrazumeva se da, iako u skoro svakom od ovih filmova možete da uživate i bez ikakvog predznanja, doživljaj je mnogo bolji ako ste upoznati sa dotadašnjim zbivanjima, posebno jer su događaji iz ovog filma bitno uticali na meta-narativ celokupnog univerzuma.
Tako u sledećem filmu sa Capom, Civil War (2016), u svetu bez S.H.I.E.L.D.-a, Ujedinjene nacije upućuju ultimatum Avengersima, koji moraju da odgovaraju ovoj organizaciji inače će dobiti status kriminalaca, što vodi do razdora među Avengersima. Timu se u ovom filmu pridružuju Ant-Man, crni heroj Black Panther (čiji je samostalni film 2018. godine bio nominovan za Oskara za najbolji film, što je još jedan pokazatelj o kakvoj popkulturnoj sili govorimo), kao i slavni Spider-Man u tumačenju Toma Holanda, kome je to bio debi u Marvelovom filmskom univerzumu. Spider-Man je kasnije dobio i dva veoma uspešna solo filma, Homecoming (2017) i Far From Home (2019).
Nakon filma Avengers: Age of Ultron (2015), koji je postao peti najprofitabilniji film svih vremena i u kojem se naši junaci bore protiv poludele veštačke inteligencije iz naslova, novi heroji uvedeni su u filmovima Doctor Strange (2016) i Captain Marvel (2019). Posredstvom neobičnog sticaja okolnosti doktor Stiven Strejndž (Benedikt Kamberbeč) dobija mistične magijske moći, a bivši pilot Kerol Denvers (Bri Larson) preuzima ulogu kapetanice Marvel, nakon što otkrije da poseduje razorne moći koje je dobila apsorpcijom energije iz uništenog eksperimentalnog pogona.
Svi pomenuti novi junaci, koji ubrzo postaju novi članovi Avengersa, planski su uvedeni pred kataklizmičnu završnicu koja je stavila tačku na prve tri faze Marvelovog filmskog univerzuma i time zaokružila priču o takozvanim kamenima beskonačnosti.
Naime, supernegativac Thanos, u tumačenju Džoša Brolina, teži donošenju ravnoteže u univerzum. Kao sredstvo da ostvari tu ravnotežu, Thanos koristi − rat. Njegova sledeća meta je planeta Zemlja. Kako bi se suprotstavio moćnim Avengersima, Thanos sakuplja šest kamena beskonačnosti, koji su se provlačili kroz brojne prethodne filmove i koji svom nosiocu pružaju neizmernu moć.
U dva filma o Avengersima, Infinity War (2018) i Endgame (2019), svi pomenuti heroji iz ovog univerzuma, kao i brojni likovi iz njihovih serijala, sukobljavaju se sa Thanosom u dva krajnje eksplozivna i epska filma. U intenzivnoj završnici, moćnijoj od bilo koje dotadašnje, sve sile dobra koje su uvedene kroz prethodnih 20 filmova stoje pred Thanosom, a Kapetan Amerika konačno izgovara rečenicu na koju su fanovi čekali 11 godina: „Avengers − assemble!”
Ova pobeda nije izvojevana bez određenih žrtava. Na kraju Endgamea, Toni Stark daje svoj život za opšte dobro, i tako celokupan serijal pravi pun krug − započet je nastankom Iron Mana i završio se njegovom smrću. Drugi lik koji je „penzionisan” jeste pravedni Cap, koji konačno dobija priliku da provede ostatak života sa svojom izabranicom Pegi Karter.
Tu je i smrt Black Widow, koja se žrtvuje kako bi sačuvala život svog starog prijatelja i kolege Hawkeyea. Međutim, Zemljani nemaju čega da se plaše, jer tu su novi junaci koji će u budućnosti preuzeti bitne uloge u ovom timu.
Trenutno je najavljeno pet novih filmova sa Marvelovim junacima: „flashback film” o Black Widow, novi nastavci Thora i Doctor Strangea, kao i dva filma sa, na velikom platnu, potpuno novim likovima: Shang-Chi i The Eternals. Endgame je trenutno prvi, a Infinity War peti na listi filmova koji su do sada zaradili najviše novca na bioskopskim blagajnama.
Teško je reći koliko će još dugo Marvel moći da opstane u zenitu popularnosti pre nego što se publika konačno zasiti ovakvih filmova. Ogromni produkcioni dometi i emotivna investiranost gledalaca, koji već dugo prate ovaj univerzum i njegove junake, svakako su na Marvelovoj strani. Međutim, nakon uklanjanja dva od tri najbitnija Avengersa, čije smo avanture pratili dugi niz godina, pitanje je da li će novi junaci moći da im pariraju, bilo po harizmi, bilo po kvalitetu samostalnih filmova.
Ukusi se razlikuju, ali po mom mišljenju, trenutno je jedino Spider-Man na tom nivou, dok Captain Marvel takođe ima potencijala, ali je njen solo film bio prilično mlak. No, svakako da je teško predvideti budućnost − to lako pada samo Doctor Strangeu.
