Žitije Ginisovo
Finiks park je povezan sa južnim Dablinom mostom preko reke u delu grada Islandbridge, čije samo ime sugeriše da most na ovom mestu stoji već duže vreme; trenutni je s kraja 18. veka, ali je samo zamenio prvobitni most koji je na tom istom mestu izgrađen još u doba Elizabete I.
Ovaj deo grada označava i najzapadniju tačku do koje se prostirao vikinški Dablin – preciznije, na ovom mestu se nalazilo groblje. Prvi grobovi su otkriveni početkom 19. veka; sledeća faza otkrića tokom radova na proširenju stanice Hjuston 1860ih (a koja se u to vreme zvala Kingsbridge Station); i konačno pred Drugi svetski rat, tokom radova na izgradnji obližnjeg spomen parka irskim vojnicima palim u Prvom svetskom ratu.
Ukupno je zasad otkriveno oko 40 grobova – najveće otkriveno vikinško groblje van Skandinavije.
Pomenuti spomen park, Irish National War Memorial Park, pre svega svojom lokacijom, savršeno simbolizuje podele u irskom društvu i probleme sa kolektivnim sećanjem na učešće Iraca u Velikom ratu.
Nalazi se 4 km od centra grada, van vidokruga turista i okružen zgradama sa socijalnim stanovima… Forma je ispunjena, događaj obeležen, ali za svaki slučaj skrajnut. Pozivu na borbu se tokom četiri ratnih godina odazvalo 150.000 irskih dobrovoljaca, od kojih je 37.000 poginulo, neki i na solunskom frontu, boreći se rame uz rame sa srpskim saveznicima.
Spomen park Ircima stradalim u Prvom svetskom ratu (Irish War Memorial Park)
Rat je u Irskoj podržan sa sličnim entuzijazmom kao i u Engleskoj, Francuskoj, ili Nemačkoj, državama u kojima su ljudi, da upotrebim frazu Krisa Klarka (Chris Clark), kao mesečari pojurili u sukob, ubeđeni da će rat trajati kratko i nesvesni pakla koji predstoji. Irci su se odazivali pozivu za rat iz istih razloga kao i u Engleskoj, Škotskoj ili Velsu; krenuli su u odbranu slobode, demokratije, zaštite malih nacija od samovolje velikih, neki jureći avanture, ali je bilo i nacionalista koji su želeli da steknu vojno iskustvo za kasniju borbu protiv Engleza i Škota (pošto su protestanti u današnjoj Severnoj Irskoj zapravo potomci škotskih prezbiterijanaca, a ne engleskih anglikanaca).
Da se na ovom mestu odmah razumemo zbog nekih loše interpretiranih priča o irskim dobrovoljcima, koje se već neko vreme šire internetom u Srbiji: (kada kažem zaštita malih naroda) Irci se nisu odazvali pozivu na borbu zbog odbrane Srbije, već malene Belgije čiju je neutralnost Nemačka prekršila! Nastavak: kada je aprila 1916, usred rata, u Dablinu izbio Uskršnji ustanak koji je potrajao samo šest dana, kolona zarobljenih revolucionara nakon njegovog slamanja je tokom sprovođenja dablinskim ulicama bombardovana jajima i trulim voćem i povrćem od strane supruga, majki, dece i rodbine vojnika na frontu.
Ustanak nije dobio podršku većine u Irskoj i sve što je London trebalo da uradi, bilo je zatvaranje ustanika na neko vreme. Nadmeni kakvi inače jesu, Englezi su međutim nakon kratkog suđenja streljali 16 vođa ustanka, izazvavši revolt među ogorčenim Ircima.
Raspoloženje se u trenutku promenilo, nacionalni sentiment potpuno obuzeo duhove, a u javnosti je nastupilo revolucionarno vrenje. Irci koji su za to vreme čučali po rovovima širom Evrope, nisu imali pojma o dešavanjima kod kuće. Kada su se najzad vratili po završetku rata, zatekli su potpuno drugačiju atmosferu od one koju su ostavili četiri godine ranije, a javnost ih je dočekala kao izdajnike.
Koleginica sa Kembridža Niv Galager (Niamh Gallagher) je pre dve godine objavila kao knjigu svoj doktorat o ovom pitanju, pod nazivom Ireland and the Great War („Irska i Veliki rat“), u kome izaziva dominantni narativ, pokazujući da je podrška britanskim ratnim naporima među Ircima, podjednako katolicima i protestantima, bila mnogo veća nego što je javnost dugo želela da veruje, te opisuje scene gde su mladi dobrovoljci marširali ka lukama da se otisnu preko mora, ka frontovima, pevajući naizmenično himnu God Save the King, i irsku patriotsku pesmu The Fields of Athenry (meni lično draža u obradi navijača Liverpula, The Fields of Anfield Road).
Čitav potonji javni narativ o tim godinama irske istorije i kolektivno sećanje fokusirani sa na Uskršnji ustanak i revoluciju koja je usledila, te 1922. dovela do stvaranje Slobodne Irske Države (Irish Free State, tek 1948. preimenovane u Republika Irska). Irci koji su se borili za slobodu Evrope gotovo da su zaboravljeni, a o njihovom doprinosu ratu se u Irskoj govorilo retko i uglavnom stidljivo. Kako je sa te teme u poslednjih 30ak godina postepeno skidano breme tabua, tako su oživljene i debate o definiciji irstva, pre svega pitanje da li je katoličanstvo definitivan sastojak bez koga se ne može biti Irac, kao što je u 18. veku politička definicija Irca bila ta da mora biti protestant?
Prva je javno na potrebu za ovom diskusijom ukazala irska predsednica Meri Robinson (Mary Robinson), pozvavši u jednom govoru 1991. godine na sveobuhvatniji pogled na irsku istoriju. Problem je taj, što je – na stranu oko 130.000 građana Republike Irske koji su danas protestanti – veliki broj irskih revolucionara, nacionalista i poznatih javnih ličnosti kroz istoriju zapravo bio protestantske veroispovesti i pripadaju korpusu koji se i danas naziva Anglo-Irci. Ovo uopšte ne treba da čudi; katolici su, iako dominantna većina na ostrvu, pre reformi 1791-1829 bili politički potpuno obespravljeni pripadnici najnižih slojeva društva. Kao takvi, nisu mogli da imaju nikakvu organizovanu političku platformu preko koje bi se zalagali za sopstvenu emancipaciju.
Većina pobornika, što poboljšanja položaja katolika unutar Irskog kraljevstva (u personalnoj uniji sa Britanijom pre 1800.), što poboljšanja položaja Irske u sastavu Ujedinjenog Kraljevstva (nakon 1800.), što potpune nezavisnosti Irske od Londona, bili su protestanti, poput Tiobalda Vulf Tona (Theobald Wolfe Tone, može li anglosaksonskije ime za irskog revolucionara?), Roberta Emeta (Robert Emmet), Henrija Gratana (Henry Grattan), Parnela, itd. Poznati irski književnici protestanti su recimo Semjuel Beket (Samuel Beckett), Džejms Džojs, Oskar Vajld, Vilijem Batler Jejts (William Butler Yeats)… I to ne samo muškarci; Vajld je svoje poglede na nezavisnost Irske razvio pod uticajem svoje majke, koja je bila republikanac i veoma politički aktivna, a tu su još Konstans Markievic, Lejdi Augusta Gregori (Augusta Gregory), Mod Gon (Maud Gonne) i druge. Svi su oni rođeni u protestantskim porodicama anglo-irske elite.
Ovaj spomen park je simbol te nelagode i podele u irskom društvu kroz veći deo 20. veka, koja je dovela do toga da je jedan tako značajan događaj iz irske istorije (učešće Iraca u Prvom svetskom ratu) trebalo potisnuti iz sećanja, kako bi se ideološki narativ nove države izgradio oko, i zasnovao na drugim, nacionalno bitnijim događajima (Uskršnji ustanak 1916. i rat za nezavisnost 1919-1921). „Bašta sećanja“ (Garden of Remembrance), spomen park Ircima koji su stradali u tim, za naciju očigledno važnijim događajima, se nalazi u najstrožem centru grada, odmah iznad ulice O’Konel.
Spomen park Ircima stradalim u Prvom svetskom ratu (Irish War Memorial Park)
